Benzo(a)piren Tayini
Benzo(a)piren, bir polisiklik aromatik hidrokarbondur. Yüksek derecede etkili bir kanserojen bileşiktir. Benzopirenler olarak isim verilen bu aromatik bileşikler yapılarında bir benzen halkası içermektedir. 1933 yılında benzo(a)piren’in kömür katranının bir bileşeni olduğu tespit edilmiştir.
Kalıntı analizleri olarak yapılan PAH analizleri, benzo(a)piren krisen, benzo(b)floranten, benzo(a)anthrasen analizlerini kapsamaktadır. Laboratuvarlarda PAH analizleri esas olarak, pestistler, yüksek su içerikli ürünler, kahve ve kahve çekirdekleri, süt ürünleri ve yüksek nişasta ve protein ve düşük su ve yağ içeren ürünler için yapılmaktadır.
1970’lerin başından itibaren benzo(a)piren ile kanser türleri arasında ilişki olduğunu gösteren birçok araştırma yapılmıştır.
Poliaromatik hidrokarbonlar, kimyasal kirlilik yaratan maddelerin başında gelmektedir ve ciddi kanserojen etkilere sahiptir. PAH’lar havada, suda ve toprakta bulunmaktadır. Esas olarak yağ, kömür ve diğer organik maddelerin tam olarak yanmaması ile meydana gelen kimyasal maddelerdir. Oda sıcaklığında katı durumda olan poliaromatik hidrokarbonlar (PAH’lar), yüksek erime ve kaynama noktasına sahiptir ve suda kolay çözünmemektir. Düşük buhar basıncına sahip oldukları için, havada gaz halinde veya partiküllerle birlikte bulunmaktadır.
Yüzün üzerinde PAH bileşeni bulunmaktadır. Naftalin hafif PAH grubuna örnektir, benzo(a)piren ise ağır PAH grubuna girmektedir.
Türk Gıda Kodeksi’ne göre bitkisel sıvı yağlardaki benzo(a)piren miktarı için 10 ppb limit öngörülmüştür. Diğer ülkelerde PAH’ların toplamı için 5 ppb, benzo(a)piren için de 1 ppb sınır getirilmiştir.
Ülkemizde pazara sunulan mısırözü, soya, pamuk, ayçiçek, fındık ve zeytinyağı gibi farklı bitkisel yağlarda farklı benzo(a)piren miktarları gözlenmektedir. Genelde de benzo(a)piren miktarları Türk Gıda Kodeksi’nde verilen limite göre oldukça yüksektir. Böyle olmasında hammadde kirliliği ve gıda sektöründe uygulanan ısıl işlemlerin etkili olduğu sanılmaktadır.
Laboratuvarlarda, kimyasal testler kapsamında benzo(a)piren miktarı tayini de yapılmaktadır. Çalışmalar sırasında yerli ve yabancı kuruluşlar tarafından hazırlanan standartlara uyulmaktadır.